ÖZET

Ahşap yapıların tercih edilmeyişinde bünyesel bozulmalar önemli bir etkendir.Bünyesel bozulmalar içinde oluşan hasarların giderilmesi adına pahalı sonuçlara neden olan etmen biyolojik bozulmadır.Ahşabın bozulmasına neden olan biyolojik varlıklar, bakteriler, mantarlar,böcekler,deniz canlıları,kuşlar ve memelilerdir.Ayrıca yosunlar,algler ve likenler de ahşaba zarar verir.Ahşabın biyolojik bozulması, yangın kadar tahrip edici bir bozulma nedeni olmamakla beraber bozulmuş parçaların giderilmesi gereklidir.Maddi kayıplara neden olan sonuçların doğmasını engellemek adına, gerek bu sonuçların nedeni olan canlıları incelemek, gerekse verdikleri hasar derecesini dikkate alarak korunum yöntemlerini belirtmek bu çalışmanın içeriğinin oluşturmaktadır.

1.GİRİŞ

Bir Anadolu geleneği olan ahşap ahşap yapıların, Geleneksel Türk Mimarisinde etkin ve önemli bir yer edindiği bilinmektedir.Osmanlı döneminde Anadolu’da yüzyıl öncesine kadar yapılan ve kullanılan evlerin çoğunluğu ahşap olmasına rağmen; günümüzde ahşap; taşıyıcı sistemi olarak tercih edilmemektedir.Bu durum 1999 Gölcük depremi sonrasında da değişmemiş, 2000 yılında ruhsatlı ahşap yapı yapılmamışken, ruhsatlı betonarme karkas yapı sayısı 84400 olarak tespit edilmiştir. [1] 

Ülkemizde, ahşap taşıyıcılı yapılar tercih edilmeyip, betonarme karkas yapılar tercih edilse de Almanya,Amerika,Kanada,İngiltere,Japonya ve Finlandiya gibi birçok gelişmiş ülkede ahşap yapım teknolojisi benimsenmiş ve halen kullanılmaktadır.Örneğin, Almanya’da  vatandaşların %20 ’si  ahşabı tercih etmekte,gerek kırsalda gerekse kentlerde iki milyondan fazla kişi ahşap yapılarda yaşamaktadır. [2] 

            Ahşap taşıyıcı yapıların tercih edilmeyişinde  çeşitli etmenler bulunmaktadır :

• Ekonomik sorunlar:

Hammaddenin ithal edilmesinden kaynaklanan yüksek uygulama maliyetleri

• Uygulama sorunları:

Zorunluluklar açısından değerlendirildiğinde, tasarım ve uygulama aşamasında karşılaşılan zorluklar ve uygulama aşamasında yeterli düzeyde olmayan denetim mevzuatı eksikliği.

• Yangın riski:

Ahşabın çabuk tutuşan özelliğe sahip olması ve bunun sonucunda ahşap taşıyıcı sistemin çabuk çökeceği düşüncesi

• Ahşap bünyesinde oluşan bozulmalar

Ahşap bünyesinde fiziksel, iklimsel, kimyasal ve biyolojik etmenlerden kaynaklanan bozulmaların oluşması.

Bunların dışında; ahşap yapılara karşı ilgisizlik, kundaklama, gerileyen marangozluk beceresi ve tamirdeki kolaylığın yeterince bilinmemesi belirtilmesi gerekli olan diğer problemlerdir. [3] 

 Bu çalışma; ahşabın tercih edilmeyişinde belirtilen etmenlerden bünyesel bozulma başlığı ve bu başlık içinde yer alan “biyolojik bozulmalar” ile sınırlandırılmıştır.Bunun ile, biyolojik bozulmayı oluşturan etmenlerin daha iyi tanınması ve bu etmenlere karşı uygulanacak korunum yöntemlerinin daha bilinçli uygulanması amaçlanmıştır.

Bu amaçlara ulaşma adına, ilk bölümde biyolojik bozulmaya neden olan bakteri,böcek ve diğer canlıların ahşap üzerindeki etkileri açıklanacak, ikinci bölümde ise bu etkilere karşı korunum yöntemleri belirtilecektir.

2.BİYOLOJİK BOZULMA

Biyolojik bozulma; canlıların etkisiyle, gereç,parça ya da bileşen iç yapısında meydana gelen çürüme süreci sonucu oluşan bozulmadır.Biyolojik bozulmanın doğru anlaşılması ve yeterli düzeyde önlemlerin alınması;  meydana gelen çürüme olayının ve buna neden olan etkenlerin doğru değerlendirilmesiyle mümkündür.

2.1.Çürüme olayı ve ahşap :

Ahşap malzemenin; mantarlar, böcekler, termitler, bakteriler, deniz zararlıları gibi bazı organizmalar tarafından basit şekere dönüştürülerek tahrip edilmesi olayına çürüme olayı denir.[4] Zarar görmüş bir ahşap parçası temizlenmedikçe ya da bir ahşap koruyucu ile zehirlenmedikçe, üzerine yerleşen mantar sporlarının etkisine maruzdur.

Yeterli  su, oksijen, azot uygun sıcaklık ve üzerinde besleneceği gıda malzemesi ile kendilerine uygun ortam bulan sporlar büyümeye başlar ve ahşabı çürütmeye başlarlar.

Eğer çürüme yeni başlamışsa ve ahşap ıslaksa, mantar tahribatının yeniden başlama ihtimali vardır.Ahşap; biçimi bozulmadan yavaş yavaş çürümeye başlar.Boşluklardaki su, bir basınç sağlayarak çürümüş hücre duvarlarının dağılmasını önler.Önce selüloz sonra hemiselüloz bileşenler çürür,linyin kalır.Bu durumda hücre duvarında fazla bir madde kalmamıştır.Selüloz kalmayınca da şişme ve çekme olmaz.Böyle bir ahşap kurutulunca hemen çeker ve çatlar.

Islanan ve ıslak kalan ya da %22’den yüksek rutubet ortamında kalan ahşap çürümeye hazırdır.Bazı tür ağaçların öz odunları dayanıklıdır.Bütün ağaçların dış odunları ise daha kolay çürürler ve ıslak ortamda kalacaklarsa ilaçlanmaları gereklidir.Sedir,Köknar,Ladin gibi ağaçların bazı türlerinin çürümeye karşı doğal dayanıklılığı vardır. [5]

2.1.1.Çürük belirtileri :

 Mantar oluşumunun görülmesi ve çürüyen ahşabın kırılgan hale gelmesi ile birlikte aşağıdaki belirtiler görülebilir :

• Rutubet ve ağı çürük kokusu oluşur.
• Ahşabın yüzü buruşuk, rengi değişik ve ıslaktır.
• Birbirine dik çatlaklar meydana gelir, ancak bu çatlaklar boyalı yüzeylerde fark edilemez.
• Lifler kolayca kırılır.
• İnce,pas gibi kırmızı bir toz dökülür.
• Sivri uçlu bir alet ahşaba batırıldığında çürüme varsa alet ahşabı kolayca ezer.

2.2. Mantarlar :

Mantarlar; ağaç özünü lekeleyen mantarlar ve hücre duvarını yiyen mantarlar olmak üzere iki sınıfta incelenmiştir :

2.2.1.Ağaç özünü lekeleyen mantarlar:

Mantarların ahşap yüzeyine etkisi sonucu oluşan küf tabakaları (Şekil 1), çeşitli renklerdedir.Renkler, dayanımı azaltmayıp sadece benek, şerit, çizgi, leke ve zarlar halinde görünüşü bozan doğal odun rengi değişmesidir.Mantarın ve ahşabın türüne göre renk değişimi olmaktadır: [4]

                               Şekil 1. Oluşmuş küf tabakası ve mikroskobik yapısı [10]

• Beyaz küf tabakası :

Hücre çeperindeki selüloz ve lignin maddelerini etkileyen, odunun rengini soluklaştıran mantarların oluşturduğu çürüklerdir.Geniş yapraklı ağaçlardan elde edilmiş ahşap türlerinde görülmektedir.

• Esmer ve kırmızı küf tabakası :

Mantarların odunsu hücre çeperlerindeki selüloz ve odun polyoslarının (Pentozan lignin suda çözünen ekstraktif madde[6]) tahribi sonucu oluşan çürüklerdir.Hücre çeperindeki lignin maddesi ve iskeleti bozulmaz.Lignin renginden dolayı önce kahverengi ve kırmızı şeritler görülür, daha sonra esmer ve kırmızı çürükler oluşur.

• Yumuşak küf tabakası :

Mantar hücrelerinin hücre çeperi arasında ilerlemesi ve enzim yardımıyla selülozu etkileyerek  boşluklar oluşturması sonucu ahşabın dış yüzeyinde ortaya çıkan çürüklerdir.Açıkta, hava etkileri altında ve çok yüksek nemli koşullarda kullanılan su soğutma kuleleri,su içinde kullanılmış yapı ürünlerinde görülmektedir.

Ahşap yüzeyinde oluşan ve sadece ahşabın rengini değiştiren siyah  ve yeşil kül tabakası, çirkin bir tabaka oluşturur  ve çürümeye etki eden geçirgenliğin artmasına neden olur. [7]

             Yoğunlaşma olan yerler bu tür mantarların gelişmeleri için uygundur.Buralarda rutubet zaman içinde değişiklikler gösterir.Bu nedenle küf varlığına rağmen rutubet ölçülmeyebilir.Tesisat ve çatı kaçakları rutubet için iyi bir ortam yaratırlar.Küfün yaptığı lekeler kalıcı değildir, bunlar sadece spor olduklarından, yüzey kuruduğu zaman fırçalanarak atılır.Yeniden oluşmaması için o bölgenin ilaçlanması gereklidir. [8]

 

2.2.2.Hücre duvarını yiyen mantarlar:

Ağaç özünde leke yapan mantarlara göre çok daha tehlikeli mantar türleridir.İçerilere sızarak, çıkardığı enzimlerle ahşap bileşenlerini çözeltir sonrasında çözelttiği bileşenlerle beslenir.Dolayısıyla  ahşabın hücre duvarı ve yapısı bozulur, dayanıklılığı azalarak çürür. [7]

              Bazı türleri (Kahverengi çürük mantarları) ahşap bünyesindeki selükoz ve hemiselüloza saldırır , lignine dokunmazlar. Bazı türleri ise (Islak çürük/beyaz çürük mantarları) lignini tüketirler. [9]

Merulius domesticus, Delikli ev mantarı ve bodrum mantarı olmak üzere üç çeşittedir : [5]

• 2.2.1. Merulius domesticus (Şekil 2)

Evlerde en çok tahribata neden olan bu mantar türü, içinde ahşap bulunan her cins yapıda yaşar ve hızla yayılırlar.Temizlenmeleri oldukça zordur, uzman çağrılmasını gerektirir.İğne yapraklı ve yapraklı ağaçlarda (meşe özü dışında) kahverengi çürüklük, tahribat çürüklüğü yapar.Birbirine  dik yönde çatlaklar oluşur ve ahşap küp şeklinde parçalar halinde dağılır.Eski yapıların döşeme ve kirişlerinde görülür.İki ay içinde ahşabın mukavemetini %50 azaltır.Oluşumları için önce rutubet gereklidir ancak daha sonra kuru ahşabı da çürütürler.

Şekil 2. Ahşap üzerindeki Merulius domesticus mantarı [11]

• 2.2.2. Delikli ev mantarı ( Poria Vaporaria)(Şekil 3)

Evlerde bir önceki mantar türü gibi çürüme yapan, ancak zararı onun kadar şiddetli olmayan bir mantar türüdür.Ormanlardan ev içlerine taşınırlar.Fazla rutubet isterler.İğne yapraklı ağaçlara diğerlerinden daha çok gelir ve bu ağaç üzerinde kahverengi çürükçül yaparlar.Renkleri devamlı beyaz kalır.Çam malzemenin özgül ağırlığının yarısı, bu mantarın etkisiyle dört ayda kaybolabilir.25 °C de gelişirler.

Şekil 3. Delikli ev mantarının ahşap üzerindeki etkileri [11]

• 2.2.2.3. Bodrum mantarı ( Coniophora cerebella ) (Şekil.4)

Rutubetli olan yerde bulunurlar.Ahşap tamamen ıslak olacak kadar yüksek rutubet ister,kurutulunca etkisi kalmaz, tahribatları durur.Bu nedenler Merulius (2.2.2.1)’dan çok daha az tehlikelidir.Ayrıca Merulius mantarı gibi, yapının kagir kısmına erişmez ve rutubetin olmadığı durumlarda gelişmesine devam etmez. Daha çok iğne yapraklı ağaçlarda görülmektedir.Kahverengi çürükçül yapmaktadırlar.Çok iyi kurutulmamış, yağlı boya yapılmış ahşabı bir yıl içersinde çürütebilir.Gelişmeleri çok hızlıdır.Rengi başlangıçta açık sarı, sonra kahve-zeytin yeşili olup kenarları sarıdır.

Şekil 4. Bodrum mantarının (Coniophora cerebella )ahşap üzerindeki etkisi [12]

2.3. Böcekler :

Böcekler canlı ağaçlar, yeni kesilen ağaçlar ve kuru ahşapta bulunur ve en çok da ahşap içinde aylarca veya yıllarca yaşayabilen larvaları yoluyla bozulmaya neden olurlar. Böcekler sınıfındaki 26 takımdan özelikler üç türü ahşaba saldırmaktadır : [5]

• Kınkanatlılar ( Coleoptera )
• Karınca ve eşek arıları (Hymenoptera)
• Termitler (Isoptera)

Ahşaba zarar veren böceklerin çoğu nemli ahşabı seçer.Bundan dolayı; rutubet böceklerin gelişimi ve yaşamını sürmesi için uygun bir ortam oluştururlar.Bazı türleri de mantar saldırısına uğramış ahşapta iyi gelişirler.Adi mobilya kurdu (Anobium punctatum)  ise kuru ahşabı yer.Kuru ahşapta yaşayan bu kurdun yaşam süresi üç yıldır ancak nemli bir ahşap bulursa gelişimini bir yılda tamamlar.Ayrıca bu tür ortamlarda daha fazla ürerler. [8]

2.3.1.Böceklerin gelişmelerini hızlandıran etmenler:

 

Ahşap bünyesinde girmiş ve üremeye başlayan böcekler, bu ortamda göstereceği gelişim evresini; ahşap bünyesindeki besin miktarının (selüloz), ortamdaki rutubet,sıcaklık ve oksijen düzeyinin fazla ya da az olmasına bağlı olarak, hızlı ya da yavaş tamamlar : [5]

• 3.1.1.Besin miktarı

Böcekler, sindirim sistemlerindeki bakteri ve protozoa’larla yedikleri selülozu basit karbonhidratlara dönüştürürler.Ahşap bünyesinde bulunan böceklerin bazıları nişasta,hemiselüloz bazıları da kurt tünellerinin duvarlarında bulunan mantarları yiyerek beslenirler.Çoğunlukla yumuşamış ve kısmen çürümüş ahşabı severler.Rutubetli ortamlarda gelişen mantarların ürettiği albümin, bazı tür böceklerin gıdasıdır.

• 3.1.2.Rutubet :

Ahşap içindeki rutubet oranı, böceklerin gelişmeleri için besin kadar önemlidir.Çizelge 1’de böceklerin gelişme hızıyla ahşap rutubeti arasındaki ilişki gösterilmektedir.Bazı böcekler %8 ahşap rutubetinde yaşamlarını sürdürebilir ancak çoğalamazlar.Böcekler genellikle rutubeti yüksek olan ahşabı tercih ederler.Lif doygunluğundaki rutubet oranı böcekler için en iyi ortamdır. [13]

Çizelge 1.Böcek gelişme hızıyla ahşap rutubeti ilişkisi [13]

• 3.1.3.Sıcaklık :

Sıcaklık için uygun sıcaklık min.10 °C’dir.En ideal sıcaklık 20 – 30 °C arasıdır.Ahşap bünyesinde bulunan böceklerin tümü 55°C’nin üstünde ve – 20 °C’nin altında ölür.

• 3.1.4.Oksijen :

Böceklerin gelişimi için gereklidir.Suya doymuş ahşapta yaşamazlar.

2.3.2.Ahşap yapılarda bozulmaya neden olan önemli böcek türleri:

Ahşap yapılarda bozulmaya neden olarak, sistemin sürdürebilirlilik ve kullanım süresinin kısalmasına neden olan dört önemli böcek türü vardır:

1.Teke böcekleri

2.Parke veya dış odun böceği

3.Termitler

4.Kemirici böcekler

• 3.2.1.Teke böcekleri (Hylotropes Bajulus) (Şekil.5)

Daha çok iğne yapraklı ağaçlara saldıran ve bina içinde en fazla zarara neden olan böcek türüdür.Kurtları genellikle dış odunu yer ve tahribatları dışarıdan görülmez.Yenik yolları liflere paralel,kesiti ovaldir.Kurtları üç cm boyunda olabilir. [5] Yumurtalar, 3 hafta içerisinde larvalara dönüşür. Larvalar, tünel açarak, bir gün içerisinde, kendi boylarına varan mesafede ahşabı imha edebilirler. Bu böcek Avrupa, Rusya, Güney Afrika ve ülkemizde bulunmaktadır. Görüldüğü bölgelerde kullanılan tüm yumuşak ağaçlar uygun önkoruma işleminden geçirilmelidir. Ahşap rutubetinin % 28-30 olmasını ve 28°C-30°C’lik sıcaklıkları sever. Rutubet % 8’in altına indirilirse ölür. [14]

Şekil 5. Teke böceği ve larva aşamasındaki durumu [14]

• 3.2.2. Mobilya böceği (Lyctus Linearis) (Şekil.6)

Mobilya, parke, kaplamalar ve kasalarda rastlanan bu böcek; yapraklı ağaçlar ve özelikle meşenin dış odununa saldırır.Gelişmeleri için ahşabın rutubeti %7-23 olmalıdır. [5]Yaşam çevrimi, daha önce mantar tahribatına uğramış rutubetli ahşapta, üç yıla kadar inebilir. Larvaları 1-2 mm çapında, 4-6 mm uzunluktadır. [14]

                                      Şekil 6. Mobilya böceği ve ahşap üzerindeki zararı [14]

• 3.2.3. Termitler (Isoptera) (Şekil.7)

Ergin dönemlerinde ahşaba saldıran termitler, sıcak iklimli bölgelerde görülür.Koloniler halinde toprak altında veya kuru ahşap yapılarda yaşarlar.Işığı sevmezler ve ahşabın içinde çalışırlar ve genellikle, çok ciddi hasar meydana gelene kadar belirlenemezler. Tahribat, yumurtalarını, ahşap malzemeler ve mobilyaların çatlaklarına veya birleşim yerlerine bırakarak uçan yetişkinlerle başlar[14]

Şekil 7. Termitler [15]

• 3.2.4.Kemirici böcekler (Anobiidae)

Bu grupta teke böceğinden sonra en fazla bozulmaya neden olan ve daha çok dış odunu yiyerek gelişen böcek türüdür.Bağıl nemin yüksek olduğu alt katlar ve bodrum katlarda, sahillerde, tarihi yapılarda sık rastlanır.Kurt boyu altı mm kadardır. [5] Ortaya çıkan toz kabadır ve rulo şekillidir. Bu böceğin larvaları, genellikle bozunan meşe ahşabında bulunur ve yumurtadan yetişkine kadar olan hayat çevrimi 3 yıldan 10 yıla kadar olabilir. Kuru ve sağlam tahtada, larva, pupa haline gelmesi öncesinde 12 yıla kadar tünel açabilecektir.Birçok diğer delici böcekte olduğu gibi, tüm hasarı yapan, ahşaptan beslenen larvalardır. [14]

2.3.3.Ahşap yapılarda bozulmaya neden olan diğer canlı türleri:

Ahşap yapılar üzerinde, böcekler ve mantarlar dışında etkili olan diğer önemli etmenlerin belirlenmesi gereklidir.Bu etmenler; deniz canlıları ve kuşlar/memeliler olarak sınıflendırılmıştır:

• 3.3.1.Deniz canlıları:

Denizlerde bulunan ve ürüme hızları fazla olan bazı canlılar deniz içinde bulunan ahşap yapı elemanlarını kısa sürede ve tehlikeli bir şekilde tahrip ederler.Midyeler çam türlerini  kısa bir sürede tahrip etmekte, selvi ve kestane ise uzun yıllar dayanamaktadırlar. [9]

• 3.3.2.Kuşlar ve Memeliler

Kuşlar yuva yapmak için ahşap yapıların çatı, saçak ve kaplama aralarına girmeye çalışır,bazı zayıf ahşap elemanları gagalarıyla kopararak delikleri genişletir ve daha sonra yağmurun tahribatına açık duruma getirirler.Kemirgenler de aynı tahribatı yapabilir. [5]

3.KORUNUM YÖNTEMLERİ

Ahşap yapılarda meydana gelen kimyasal bozulmaların ortadan kaldırılması ve oluşmaması için; öncesi veya sonrasında yapılması gereken, kimyasal korunma ve diğer savaşım yöntemleri olmak üzere iki başlıkta toplanabilecek korunum yöntemleri mevcuttur.

3.1.Kimyasal korunma:

Oluşabilecek hasarların önlenmesi adına uygulanacak kimyasal korunmanın yeterli olması için, kullanılacak ahşabın iyi hazırlanması, kimyasalda olması gereken özelliklerin iyi belirlenmesi ve korunum yöntemi ve ürün seçim kararlarının doğru olması gereklidir.

3.1.1.Ahşabın hazırlanması : [15]

• Kurt ve mantarlı olmayan ağaçlar seçilmelidir.Leke mantarı ve ince delik açan kurtlar kabul edilebilir.
• Daha önce kullanılmış bir ahşap ilaçlanacaksa, bunun yüzeyi cilalı, boyalı v.b olmamalıdır.Yeni kesilmiş ahşabın yüzeyinde su, çamur ve kir bulunmamalıdır.
• Tomruk kabuğunun soyulması: Emprenye maddesinin ağaç içine girmesini engellemek için, kambiyum dahil kabuk ve soymuk tabakalarının soyulması gereklidir.
• Kurutma: Yeni kesilmiş ağaçların hücre boşluklarında bulunan su, emprenye maddesinin içeri girmesini önler.Bu nedenle doğal ya da yapay kurutma yöntemlerinden biri kullanılarak ahşabın rutubeti lif doygunluğu derecesinin altına düşürülmeli, en fazla % 28-30 olmalıdır.
• Bütün biçme, delme, rendeleme, geçme, profil ve zımpara işleri tamamlanmış olmalı; daha sonraki kaçınılmaz işlemlerle açığa çıkan yüzeyler fırçayla ilaçlanmalıdır. [13]
• Emici yüzeyi artırmak için küçük deliklerin açılması tercih edilebilir.

3.1.2.Ahşap koruyucularda bulunması gereken özellikler: [15]

• Mantar ve böcekleri öldürücü olmalıdır.
• Koruyucular ahşabın lifleri tarafından emilmeli, yağmur ile yıkanmamalı, buharlaşma ile kaybolmamalı, etkisi uzun süreli olmalıdır.
• Ahşaba yaygın ve derin olarak nüfuz etmelidir.
• Sıcak uygulamalarda özelliklerini kaybetmemelidir.
• Ahşabı ayrıştırmamalı, boyutsal değişikliğe neden olmamalı, dayanıklılığını azaltmamalı, metal ankrajlarda paslanmaya neden olmamalı, tutkal ve boya kabul etmemeli ve onlara zarar vermemelidir.
• Ahşabın tutuşma özelliğini artırmamalı, azaltmalıdır.
• Diğer kimyasal maddelere karşı ahşabı korumalıdır.
• Kokusuz olmalıdır.
• İnsanlara diğer bitki ve hayvanlara zarar vermemelidir.
• Kolay elde edilebilir olmalıdır.
• Fiyatı uygun olmalıdır.
• Kurutma, yapıştırma, boyama, macunlama ve fuga, ambalaj içindeki ömrü, diğer yapı gereçleriyle uyumu, uygulama ısısı, güvenlik vb.konularda ayrıntılı bilgi içeren kullanım kılavuzları olmalıdır.

3.1.3.Kuru veya kurutulmuş ahşaba koruyucu maddeleri uygulama yöntemleri.

Koruyucu ilaçlama bir fabrika işlemini gerektiren araç, bilgi ve beceri ile yapılmalıdır.Eğer bir teneke içinden fırçayla sürülürse ilacın etkisi az olur. [16] Bu nedenle koruyucu ahşaba emdirmek için çeşitli yöntemler geliştirilmişti

3.1.3.1.Basınçlı yöntemler [4] :

• 1.3.1.1.Dolu hücre yöntemi:

Vakum-Basınç işlemlerinden oluşan, vakumla ahşaptaki havanın alınması sonrasında emprenye maddesinin basınçla ahşaba verildiği ve son vakumla da yüzeysel korunmanın sağlandığı bir işlemdir.Çürüme ve böcek saldırılarının yüksek olduğu ortamlarda koruma sağlamaktadır.

• 1.3.1.2.Card yöntemi:

%80 Çinkoklorür (ZnCl) ve %20 kömür katranı karışımından oluşan emprenye maddesinin uygulama sırasında sürekli karıştırılarak dolu hücre yöntemiyle ahşaba uygulanması işlemidir.

• 1.3.1.3.Boş Hücre yöntemi :

Emprenye maddesinin basınçla uygulanmasından önce, ahşap içindeki havanın atmosferik veya daha yüksek basınçta olmasını sağlayan sağlayan basınç-vakum uygulamasıdır.

• 1.3.1.4.Sıvılaştırılmış Gaz yöntemi:

Organik eriticili kimyasal bileşikli koruyucu ve koruyucu eritgeni olarak sıvılaştırılmış bütan gazının ahşaba basınç altında uygulanması yöntemidir. Bu biçimde işlem gören ahşabın rengi değişmez, kokusuz ve kullanıma hazırdır.

• 1.3.1.5.Vakum yöntemi :

Yöntemin ahşaba uygulanmasından önce emprenye kazanına vakum(Şekil.8) uygulanır.Bunun üzerine emprenye maddesi vakum bırakılmaksızın verilir.Bu işlemlerden oluşan yönteme vakum yöntemi denir.

 

Şekil 8. Vakum kazanı ve ahşaba uygulanan vakum yöntemi [17]

• 3.1.6.Boucherie Yöntemi:

Suda çözünen emprenye maddelerinin taze kesilmiş ve kabukları soyulamamış yuvarlak odunun kalın başlarına basınçla uygulanmasıdır.

3.1.3.2.Basınçsız yöntemler:

• 1.3.2.1.Fırçayla sürme yöntemi:

Emprenye maddesinin ahşaba fırçayla yüzeysel olarak uygulanmasıdır.Bu yöntem, organik eriticili kimyasal bileşikli koruyucuların veya akışkanlığı düşük ürünlerin uygulanmasında kullanılmaktadır.

• 1.3.2.2.Püskürtme yöntemi :

Emprenye maddelerinin veya organik eriticili kimyasal bileşikli koruyucuların iri damlacıklar halinde ahşabın yüzeyine püskürtmeyle uygulanması yöntemidir. (Şekil.9)

Şekil 9. Ahşap yüzeye püskürtme yönteminin uygulanması [18]

• 1.3.2.3.Batırma yöntemleri:

Bu yöntemler kömür katranı yağları ve organik eriticili kimyasal bileşikli koruyucuların uygulanmasında kullanılmaktadır.Kısa süreli batırma, uzun süreli batırma, kyanize ve powel yöntemi olmak üzere dört ayrı yöntem de uygulanmaktadır.

• 1.3.2.4.İğneyle enjeksiyon yöntemi:

Özel bir işlemle ahşapta yarık açılarak pasta biçimindeki emprenye maddesinin uygulanması yöntemidir.

• 1.3.2.5.Sıcak ve soğuk Açık tank yöntemi:

Kurutulmuş ahşabın emprenye çözeltisi banyosunda veya çözünen koruyucuların kullanılması durumunda ise; sıcak çözeltide ısıtılıp hemen sıcak su emprenye çözeltisine aktarılması ve burada istenen çözünüm sağlanan kadar tutulması yöntemidir.

3.2.Diğer savaşım yöntemleri:

Mantarlara ve böceklere karşı, korunum amaçlı uygulanan kimyasal yöntemlerinin dışında, uygulanması öncesinde ya da – dayanım süresinin devamlılığı adına – uygulama sırasında dikkate alınması gereken çeşitli savaşım yöntemleri mevcuttur: [15]

3.2.1.Mantarlara karşı savaşım yöntemleri:

• Yapıda risk oluşturabilecek su kaynağı araştırılmalıdır.
• Tespit edilen su kaynağı var ise,drenaj, çatı bakımı,tesisat yenilenmesi v.b yöntemlerle yok edilmelidir.
• Mantar yerleşen ahşabın bütün yüzleri açığa çıkartılmalıdır.
• Ahşap yüzeyindeki çürük kısım, sağlam kısımdan 30 cm kesilerek atılmalıdır.
• Mantar bulaşmış duvara yeni ahşabın teması engellenmeli araya bitümlü keçe konulmalıdır.
• Çürümüş ahşap –talaş ve testere tozlarıyla- yakılmalı, yakacak olarak kullanılmalıdır.
• Hastalıklı ahşabın mantar enfeksiyonu olmayan kısmı da ilaçlanmalıdır.

3.2.2. Böceklere karşı savaşım yöntemleri:

Kimyasal yöntemlerin dışında, böceklerin öldürülmesini sağlayan iki yöntem mevcuttur:

• 2.2.1.Isı ile öldürme:

80-90 °C’lik sıcak hava ile ahşap içindeki ısı 60°C’ye yükseltilmesiyle sekiz saat içinde bütün kurtların öldürülmesi mümkündür.

• 2.2.2.Tütsü ile öldürme:

Bir hafta boyunca, ahşap yüzeyine karbontetraklarür ile karbon disülfit karışımının  tütsü şeklinde uygulanması, böcek ve larvaların öldürülmesi adına etkili bir yoldur.

4.SONUÇ

 

Karşı konulması ve savaşım içersinde olunması gerekli olan etmenlerin; beslenen ve çoğalan bir döngüde olmasının, bir sorun olmasının yanında, ahşabın tercih edilmesinde ve sistem olarak kullanılmasında olumsuz yargılara neden olması, belirtilmesi gereken önemli bir sorundur.

Bu sorunların kaynaklarının, yaşamsal döngü içersindeki tanımlarının ve etkilerinin belirlenmesi, sözü edilen  sorunlara üretilecek varsayımların yerinde ve yeterli olması adına gereklidir.

Tespit edilen etmene karşı sunulacak korunum yöntemlerinin bu yeterlilik düzeyinde olması; salt etmenlerin  başlıklar halinde sunulmasıyla değil, bu korunum yöntemlerinin ekonomik ve çevresel boyutunun değerlendirilmesiyle gerçekleşebilecektir.

Bu çalışma; mikro ölçekten, çevresel (makro) ölçeğe, bu bilinçle hareket edilerek kazanılması ve dikkate alınması gerekli olan bilgi ve önlemlerin kazanılması adına,yaşamsal döngü içersinde yer alan etmenlerin ve korunum yöntemlerin değerlendirilmesi amacıyla hazırlanmıştır.Bunun ile ;  ahşap yapılar üzerindeki etkilerine karşı sunulan savunma yöntemlerinin bulunduğunu ve bu yöntemlerin, ahşap yapıların tercih edilmesindeki soru işaretlerin ortadan kaldırılmasına adına yeterli olduğunu göstermek amaçlanmıştır.

KAYNAKÇA :

[1] TUİK verileri, 2000

[2]İrepoğlu Y., “Gelenekselden Çağdaşa Geçişte Ahşap Mimarinin Sürdürülebilirliği” , İç Mimarlık ve Konstrüksiyonda Modern Alman Ahşap Ürünleri Semineri,İTÜ,İst.,Kasım,2007,1-3

[3]Ahuunbay Z.,“İstanbul’un Dünya Mirası Alanlarının Durumu ve Gelecek için Öneriler”,Uluslararası Tarihi Kentlerin Yönetimi Semineri,İTÜ,İst.,Temmuz 2003,1-2

[4]Avlar E., “Yapı malzemesi olarak ahşap”, Ahşap yapılar ders notları,Mimarlık Fakültesi,YTÜ, 2007, s.20-23

[5]Günay R., “Geleneksel Ahşap Yapılar Sorunları ve Çözüm Yolları”,2.Baskı,Birsen Yayınevi,İst.,2007

[6] Ağaçlar ve ağaçla bağlantılı konular hakkında bilgilerin bulunduğu ev sayfası, “Polyos” kelimesi (Erişim:http://www.agaclar.net)

[7] Gemsan Aditif (Gema-cide) grubu ürün içeriği ve kullanım şartnamesi (Erişim:http://www.asilkimya.com)

 

[8]OxleyT.A.,GobertE.G.,“Dampnessinbuildings:Diagnosis,Treatment,Instruments, ,Butterworths, London , 1983

[9] Daifuku H., “The conservation of wood”,International Symposium on the conservation and Restoration of Cultural Property,Tokyo,National Research Institute of Culturel Property, 1983 ,s.13-39

[10] Küf tabakası ve mikroskobik yapısına ait fotolar (Erişim:http://www.bauplansv.de)

[11] Delikli ev mantarına ait fotolar (Erişim:http://www.leivamosetasdecadiz.es)

[12] Bodrum mantarına ait foto (Erişim:http://www.antimex.hu)

[13]Berkel A., “Ağaç Malzeme Teknolojisi”2.Cilt,İstanbul Ünv.Orman Fakültesi,1972

[14]Termitlere ait foto (Erişim:http://www.ahsap.com)

[15]Klem,G.S., “Notes from Lectures on wood”, Rome,ICCROM , 1986

[16]Hall, G.S., “Protection of wood in buildings” Seminar on wood Preservation,National Productivity Center, İstanbul , 1984 ,s.1-8

[17]Vakum kazanı ve ahşaba uygulanan vakum yöntemine ait foto (Erişim:http://www.hemel.com)

[18]Ahşap yüzeye püskürtme yönteminin uygulanmasına ait foto (Erişim:http://www.letoon.com)